مفهوم کرامت انسانی
مفهوم کرامت انسانی
حق بر کرامت در حقوق امروز، از نظریه اخلاقی کانت نشأت می گیرد. مهمترین اصل اخلاق کانتی، اصل غایت بودن انسان (Principle of end) است که عمیقترین تأثیر را بر حقوق بشر معاصر داشته است.
نظام اخلاقی «کانت» بر این باور است که اشخاص نوعاً خواست ها و اهداف متفاوتی دارند و بنابراین هر اصلی که از آنها نشأت گیرد فقط می تواند احتمالی (غیر ضروری) باشد.
ولی قانون اخلاقی نیازمند مبنایی قاطع و نه احتمالی و متغیر است. مبنای قانون اخلاقی باید مقدم بر تمام مقاصد و اهداف باشد. این مبنا عبارت است از فرد به عنوان موضوعی متعالی که دارای اراده ای خود مختار (مستقل) است.
کانت با طرح نظریه «خودمختاری اخلاقی» و استقلال ذاتی انسان می گوید: کرامت انسانی، آن نوع حرمت و ارزشی است که تمام انسان ها به جهت استقلال ذاتی و توانایی اخلاقی که دارند، به طور ذاتی و یکسان از آن برخوردارند.
وی با طرح نظریه کرامت ذاتی انسان، عقیده دارد که مبنای اصلی این کرامت را بایستی در توانایی روحی و اخلاقی برای وضع قوانین فراگیر اخلاقی و به عبارت دیگر در «خودمختاری اخلاقی و استقلال ذاتی» هر فرد حستجو کرد. به عبارتی آنچه به انسان کرامت و ارزش می دهد، «انسانیت» وی است.
یعنی شخصیت اخلاقی، که انسان را بر جانوران محض به مراتب برتری می بخشد. جانوران را غرایزشان راهنمایی می کند، ولی انسان ها موجوداتی آزاد، خودآیین و خودقانونگذار هستند.
کانت در جای دیگر از کتاب خود به نام «بنیادهای مابعدالطبیعه اخلاق» دراین باره می گوید: «آنچه به هر کس کرامت می دهد، نه مقام و موقعیت اجتماعی، بلکه نیروی فطری عقل است و نیز توان هر فرد از زن و مرد برای اینکه بیندیشد و تصمیم بگیرد که نه تنها به زندگی خود شکل دهد، بلکه با وضع قوانینی که ساختار قانونی زندگی همه کس را تشکیل دهد، به حفظ و ترویج احترام متقابل مردم یاری رساند.»
بر اساس چنین نگاهی به انسان به مثابه غایت ذاتی نتیجه می شود که انسان شیئی، وسیله و ابزار نیست که از سوی کسانی به کار گرفته شود تا به خواستهها و هدفهای خویش دست یابند.
انسان خود غایت خویش است، از حقوق ذاتی و پیشینی برخوردار است و شرافت و کرامت وی، به هیچ وجه نمیتواند و نمیباید وجهالمصالحه خواستههای سوداگرایانه واقع گردد و همواره باید شخص را به مثابه یک هدف نگریست. لذا اخلاق و حقوق منشأ مشترک و تعریف مشخصی خواهند داشت. در گفتمان اخلاق کانتی، صرفاً عمل مبتنی بر اراده آزاد و همراه با نیّت خیری که ریشه در استقلال و آزادی فردی داشته و بدون لحاظ تمایلات نفسانی و خودخواهیهای شخص انجام گیرد اخلاقی تلقی خواهد شد و لذا حقوق نیز از خود مختاری و استقلال فرد در انتخاب اهداف خود و سازگار با آزادی مشابه برای همه، نشأت می گیرد. در همین راستا اعلامیه جهانی حقوق بشر در جمله آغازین خود بازتاب این تأثیر است: «از آن جا که شناسایی حیثیت ذاتی و حقوق یکسان و انتقالناپذیر کلیه اعضای خانواده بشری، اساس آزادی و عدالت و صلح را در جهان تشکیل می دهد ...».
لینک های مرتبط
تبلیغات
